દેવાર્યે અવધિજ્ઞાનનો ઉપયોગ કરી વિચાર્યું : વધારે ઉપસર્ગો સહેવા જરૂરી છે . અત્યાર સુધી જે તકલીફો આવી તે સાધારણ હતી . મોટી તકલીફો આવે એ જ એકમાત્ર ઉપાય હતો અધિક કર્મનિર્જરા કરવાનો . આર્યક્ષેત્રમાં થનારા ઉપસર્ગો કરતાં વધારે કઠણ ઉપસર્ગો ખમવાના ઉદ્દેશથી દેવાર્યે અનાર્ય ક્ષેત્ર ભણી વિહાર કર્યો . ગોશાળો સાથે જ રહ્યો .
અનાર્ય દેશમાં ધર્મ ન હોય , ધર્માત્માનો આદર ન હોય . એટલું જ નહીં ધર્મનો વિરોધ થાય , ધર્માત્માનો વિરોધ થાય . દેવાર્યને એ વિરોધ ખમવો હતો . અનાર્ય દેશવાસીઓએ ક્રૂર વિરોધ કર્યો પણ ખરો . દેવાર્યને જોઈને અનાર્ય જનોએ ઘણોબધો અભદ્ર વ્યવહાર કર્યો . દેવાર્યને અન્ય રાજ્યના ગુપ્તચર સમજીને અનાર્યજનોએ પકડી લીધા અને હાથની મુઠ્ઠીઓથી માર્યા . કચકચાવીને માર્યા . દેવાર્ય એ માર ખાતી વખતે પણ શાંત રહ્યા . ગુબ્બો પડ્યો વારંવાર . થપ્પડ વાગી વારંવાર . હડસેલા મારવામાં આવ્યા વારંવાર . બેવડ વળી જવાય એવા ધક્કા લાગ્યા વારંવાર . દેવાર્યે વાત્સલ્યપૂર્વક એ બધું ખમી લીધું . મનમાં ન રોષ આવ્યો , ન ગ્લાનિ પ્રકટી , ન ભીતિ .
અનાર્ય જનોએ દેવાર્યને ભરી ભરીને ગાળો સંભળાવી , ધમકાવ્યા , તિરસ્કાર્યા , ઉતારી પાડ્યા . દેવાર્યને એનાથી કશો ફેર ન પડ્યો . દેવાર્ય જેમ બોલતા નહીં તેમ દેવાર્ય સાંભળતા નહીં . સામો માણસ બોલે તે દેવાર્યના કાનને અથડાઈ અટકી જતું . એ શબ્દો પર દેવાર્ય વિચારતા જ નહીં . સામી વ્યક્તિ જે બોલે તે એની પાસે જ રહી જતું . એ બોલેલું કશું , દેવાર્યને અડકી શકતું નહીં . આ અર્થમાં દેવાર્યે ચામડી ગેંડા જેવી બનાવી રાખી હતી . જે કાંઈ આવે તે બહાર અથડાઈને નીચે પડી જાય . અંદર સુધી જાય જ નહીં .
અનાર્યજનોએ દેવાર્ય પર શિકારી કૂતરા છોડી મૂક્યા હતા . દેવાર્ય શિકાર બની જાય તેવો કારસો હતો . એ શ્વાનોએ દેવાર્યને શી શી પીડા આપી તેનું લેખન કરવાની હિંમત કોઈ પણ ભાષાના કોઈ પણ શબ્દો પાસે નથી . શ્વાનોના દાંત ચાકુ જેવા તીણા હતા , ચારેય પગના નખ ખંજર જેવા અણીદાર હતા .
દેવાર્ય પીડામાં પ્રસન્ન રહી શકતા . અનાર્યોની દુર્જનતા અસીમ હતી , ગોશાળાને દેવાર્ય માટે ઊંચો સ્નેહાદર હતો . તે પણ દેવાર્યના સંગમાં રહી બધું ખમતો રહ્યો . એક સમયાવધિ સુધી અનાર્ય દેશમાં રહ્યા બાદ દેવાર્ય આર્યદેશ તરફ ચાલ્યા . પૂર્ણકલશ ગામની પાસે બે ચોરોએ દેવાર્ય પર તલવારનો હુમલો કરવાની કોશિશ કરી . દેવરાજે એ ચોરને રોક્યા અને પાઠ ભણાવ્યો .
હવે દેવાર્ય આર્ય દેશ પહોંચ્યા . પાંચમુું ચોમાસુું ભદ્દિલપુરમાં કર્યું . ચોમાસામાં સળંગ એકસોવીસ ઉપવાસ . મૌન . ધ્યાન . કાઉસગ્ગ . ( ક્રમશઃ )
