૩ . આંબેલ ન ફાવે એટલે ન જ ફાવે

તમારામાં કોઈ નબળાઈ હોય એવું બની શકે છે . તમે તમારી નબળાઈની સામે લડ્યા હશો . એકાદ નબળાઈએ તમને હરાવ્યા હશે . તમે એ નબળાઈની સામે લડવાનું છોડી દીધું હશે . તમે એવું માની જ દીધું હશે કે આ નબળાઈની સામે હું લાચાર છું . તમે ગુરુ સાથે ચર્ચા કરો , તમારી નબળાઈ બાબતે અને તમારી લાચારી બાબતે . ગુરુ ખોટી રીતે જબરદસ્તી કરવાના નથી . છતાં એટલું ચોક્કસ છે કે તમને તમારી નબળાઈની સામે લડવામાં ગુરુ સહાયક અને માર્ગદર્શક બનશે જ .

દીક્ષા થતાવેંત સૌપ્રથમ પાંછિયાની પોળમાં , પરિવારને સમાચાર પાઠવી દીધા ગુરુદેવે . પરિવારને જાણે વીજળીનો ઝટકો લાગ્યો . પિતા , માતા , ભાઈઓ અને બહેનો , સૌ અવાચક .  દોડતા આવ્યા , જહાંપનાહની પોળે . ગુરુભગવંતે પરિવારજનોને સમજાવ્યા , સંભાળ્યા . રતિલાલની ધાર્મિક લાગણી અને વૈરાગ્ય ભાવના પરિવારે નજીકથી જોઈ હતી , અનુભવી હતી . રતિલાલ દીક્ષા લેશે એવી ધારણા હતી સૌને . દીક્ષા આ રીતે થઈ જશે એવી કલ્પના નહોતી . પિતાજી પ્રેમચંદભાઈએ  શ્રી દાન સૂરીશ્વરજી મહારાજાને લાગણીપૂર્વક ફરિયાદ કરી હતી કે : ‘ સાહેબ , એકવાર કહેવું તો હતું , અમે બધા ઠાઠમાઠથી દીક્ષા કરાવત . દીક્ષાની ખુશી થઈ પણ ઉત્સવ ના થયો એનો અફસોસ . ઘેર આટલા પૈસા પડ્યા છે તે દીક્ષાની અનુમોદનામાં વપરાયા હોત , પણ રહી ગયું . ‘
એમની આંખમાં આંસુ હતાં . સ્વયં પ્રેમચંદભાઈએ પોતાની દીક્ષા ન થાય ત્યારસુધી છ વિગઈઓનો ત્યાગ કરેલો હતો . એમના પુત્ર હોવા છતાં રતિલાલને છ વિગઈઓ વિનાનું ભોજન બિલકુલ ફાવતું નહીં .

 
અમદાવાદ લાખો ધર્માત્માઓની અને ધર્મપ્રેમીઓની નગરી છે . વર્ષભરમાં જે ધાર્મિક પર્વો આવે તે અમદાવાદની પોળોમાં ઉજવાય જ . ચૈત્ર માસ અને આસો માસની ઓળીમાં પોળે પોળે આંબેલનાં રસોડા મંડાય . આંબેલનાં તપસ્વીઓ પોતપોતાની પોળમાં જ આંબેલ કરે . ૫૦ , ૧૦૦ કે ૨૦૦ આંબેલ એક એક દિવસે થાય . આંબેલના તપસ્વીઓની ભક્તિ કરવામાં સૌને ભાગ લેવો હોય . કોઈ લાભાર્થી બને , કોઈ રસોડાની વ્યવસ્થા સંભાળે , કોઈ પીરસવામાં જોડાય . થાય તો , ઓળીમાં આંબેલ કરવા જોઈએ , આંબેલ ન કરી શકીએ તો આંબેલના તપસ્વીઓની ભક્તિ કરવી જોઈએ . આદર્શ આ રહેતો . પાંછિયાની પોળમાં થનારાં આંબેલમાં પીરસવા માટે રતિલાલ જતો . એને આંબેલના તપસ્વીઓ માટે ઘણો આદર રહેતો . એનું કારણ એ હતું કે એને આંબેલની રસોઈ ભાવતી નહોતી . ઘી , તેલ , દૂધ , દહીં અને ગોળ કે સાકર વગરની ફીક્કી રસોઈની વાસ પણ રતિલાલથી સહન થતી નહીં . એને થતું કે આવી રસોઈ આ તપસ્વીઓ કેવી રીતે આરોગી શકે છે ? આંબેલખાતામાં બનેલી વાનગી એને ડરામણી લાગતી . જોતાવેંત ઊલટી ચડતી . એણે આ ઉબ ઓછી કરવા , ચૈત્રથી આસો સુધીમાં અને આસોથી ચૈત્ર સુધીમાં ઘણી કોશિશ કરી હતી . દરેક કોશિશ નિષ્ફળ રહી હતી . એવું માની લીધું કે હું આંબેલ કરી જ ન શકું . એકાસણું થઈ શકે , ઉપવાસ થઈ શકે પણ આંબેલ ? ના . ના . ના . આંબેલનું નામ લેવાનું જ નહીં . આંબેલથી દૂર રહેવું એ રતિલાલની
નિયતિ હતી જાણે .

એ રતિલાલ હવે નૂતનદીક્ષિત મુનિ શ્રી રાજવિજયજી મ. બને એટલે અચાનક આંબેલ કરવાની અનુકૂળતા જાગૃત થઈ જાય એવું કેવી રીતે બને ? દીક્ષા પૂર્વે આંબેલ કરવાનું ફાવતું નહીં એમ દીક્ષા બાદ પણ આંબેલ કરવાનું ફાવતું નહોતું . મહાવ્રતપાલન ઘણું જ કઠિન છે . એ સહજ રીતે જીવનસાત્ થઈ ગયું . પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ સહેજેય સરળ નથી , એ આત્મસાત્ કરી લીધી . આંબેલ સાથે આત્મીયતા બની શકી નહીં .
દીક્ષાના દિવસે જ ચોમાસું બેઠું હતું . વડીદીક્ષા ચોમાસા બાદ થઈ હતી , એની માટે જોગ કરવાના હતા અને જોગમાં એકાંતરે દિવસે આંબેલ કરવાના આવે . શ્રી રાજવિજયજી મ.એ ગુરુભગવંતને કહ્યું કે ‘ સાહેબ , હું આંબેલના દિવસે ઉપવાસ કરવા તૈયાર છું . જેટલા આંબેલ આવશે એ બધા જ ઉપવાસથી કરીશ . પણ સાહેબ મને આંબેલ કરાવશો મા . મારાથી આંબેલ થતું જ નથી . ‘
ઉપવાસ કરવાની ભાવના સારી ગણાય . આંબેલથી દૂર ભાગવાની વાત ખોટી . ગુરુભગવંતે કહ્યું , આંબેલ કરવાનું એટલે આંબેલ જ કરવાનું . થાય છે કે નથી થતા તે જોઈ લેશું .
અને આંબેલનો દિવસ આવ્યો , આંબેલનો દિવસ આવ્યો . આંબેલ કરવા બેઠા . સામે પાત્રામાં આંબેલની વાનગીઓ જોઈ . એની વિગઈ વિનાની વાસ નાકમાં આવી અને ઉબકા શરૂ થઈ ગયા . એક ટુકડો રોટલી અને એક ઘૂંટડો મગનું પાણી લીધું એટલામાં જ ઊલટી જેવું થવા લાગ્યું . ગુરુદેવે પીઠ પર હાથ પસવારીને હિંમત આપી . શ્રી રાજવિજયજી મ. ને અકળામણને લીધે આંખમાં પાણી આવી ગયા . આવતું આંબેલ ઉપવાસથી જ કરવું છે એવો વિચાર બન્યો . એકાંતરે દિવસે ફરીથી આંબેલ આવ્યું . ફરીથી ઊલટી . ફરીથી અકળામણ . આવું દરેક આંબેલ વખતે બનતું એટલે આંબેલની રસોઈને બદલે ખાખરા-ચણા-મમરાથી આંબેલ કરવા માંડ્યા . પરાણે જોગ પૂરા થયા . વડીદીક્ષા પણ થઈ ગઈ . હવે આંબેલનું કામ પડતું નહીં પરંતુ ગુરુદેવ થોડા થોડા દિવસે આંબેલ જરૂર કરાવતા . જે દિવસે આંબેલ હોય તે દિવસે શરીરને મોટી તકલીફ થાય જ . આ સિલસિલો દીક્ષા પછીનાં ત્રણ વરસ સુધી ચાલુ રહ્યો . પછી એક દિવસ વગર આંબેલે એવી તબિયત બગડી કે ઈલાજ કરનાર દાક્તરે પણ હાથ ઉપર કરી લીધા . ( ક્રમશઃ )